Majowie byli mistrzami w zarządzaniu zapasami wody. Sposób jej filtrowania działa do dziś
Majowie byli jedną z najbardziej wyjątkowych starożytnych cywilizacji. Znali się doskonale na astronomii i matematyce, byli autorami skomplikowanego i nadzwyczaj dokładnego kalendarza. Przy jego użyciu moglibyśmy ustalić daty zaćmień Słońca i Księżyca, które nastąpią w Ameryce Środkowej przez następne kilkaset lat.
Majowie przez kilka tysięcy lat trwania swojej kultury stali się też wyrafinowanymi inżynierami. Jedną z dziedzin, w której realizowali swoje umiejętności było zarządzania wodą.
Zbiorniki wodne służyły Majom przez ponad 1000 lat
Rezerwuary Majów wykorzystywały rośliny do filtrowania i oczyszczania wody. Naukowcy uważają, że te struktury mogą służyć jako wzorzec dla naturalnych i zrównoważonych systemów wodnych, które mogą zaspokoić współczesne oraz przyszłe potrzeby dotyczące wody.
Lisa Lucero - profesorka antropologii z Uniwersytetu Illinois w USA - podkreśla, że Majowie zbudowali i utrzymywali zbiorniki, które były używane przez ponad 1000 lat. Zapewniały dostęp do wody pitnej podczas corocznych, pięciomiesięcznych porach suchych. Cywilizacja Majów opierała się na scentralizowanym systemie państw-miast znanym ze starożytnej Grecji. Mieszkały w nich dziesiątki tysięcy ludzi, co pokazuje, jak istotne było źródło czystej wody pitnej dla tej społeczności.
Jak mówi profesor Lucero:
Większość głównych państw-miast Majów na terenach dzisiejszego południowego Meksyku, Gwatemali, Hondurasu i Belize powstało na obszarach, na których brakowało wód powierzchniowych, ale które posiadały doskonałe gleby rolne. Ich mieszkańcy zrekompensowali sobie braki wody, budując systemy zbiorników, które początkowo były małe, a z czasem rosły pod względem wielkości i złożoności całego systemu. Zbiorniki w Tikal mogły pomieścić ponad 900 000 m sześc. wody. Szacujemy, że w okresie późnego okresu klasycznego cywilizacji Majów mniej więcej od 600 do 800 r. p.n.e., w mieście i jego okolicach mieszkało do 80 tys. ludzi. Zbiorniki zapewniały nawodnienie ludzi i upraw w porze suchej. Czysta woda i władza polityczna były ze sobą nierozerwalnie związane, o czym świadczy fakt, że największe zbiorniki budowano w pobliżu pałaców i świątyń.
Majowie mieli system zaopatrzenia w wodę na najwyższym poziomie
Z biegiem czasu Majowie budowali coraz bardziej wyrafinowane kanały, tamy, śluzy i nasypy, aby kierować, przechowywać i transportować wodę. Do filtrowania wody używali piasku kwarcowego, czasami importując go z dużych odległości do ogromnych miast, takich jak Tikal, położonych na terenach dzisiejszej północnej Gwatemali. Analiza rdzenia osadowego z jednego ze zbiorników w tym ośrodku wykazała również, że do jego budowy użyto piasku zeolitowego. Ten wulkaniczny surowiec doskonale nadaje się do filtrowania zanieczyszczeń i drobnoustrojów chorobotwórczych.
Kluczowym wyzwaniem było sprawienie, by stojąca woda w zbiornikach była zdatna do picia, co nawet dziś byłoby wymagającym zadaniem. W tym celu Majowie prawdopodobnie polegali na roślinach wodnych, z których wiele rośnie na podmokłych obszarach Ameryki Środkowej. Należą do nich pałki wodne, turzyce, trzciny i inne. Obecność niektórych z nich została potwierdzona w rdzeniach osadów w zbiornikach. Filtrowały wodę, zmniejszając jej mętność i pochłaniając azot oraz fosfor.
Majowie wytrwale pogłębiali zbiorniki co kilka lat. Dodatkowo zbierali i uzupełniali rośliny wodne. Pełne substancji odżywczych gleby i rośliny usunięte ze zbiorników mogły być następnie wykorzystane do nawożenia miejskich pól i ogrodów.
Rośliną wodną, która zajmowała szczególne miejsce w kulturze Majów, jest lilia wodna (Nymphaea ampla), która rozwija się tylko w czystej wodzie. Nie toleruje bowiem kwaśnego środowiska, zbyt dużej ilości wapnia ani wysokiego stężenia niektórych minerałów, takich jak żelazo i mangan. Jednocześnie symbolizowała status królewski wśród elit majańskich. Królowie i Królowe Majów nosili nawet nakrycia głowy ozdobione tymi kwiatami i do dziś zachowały się malunki ich wizerunków z liliami wodnymi nadającymi im majestatu.
Więcej o badaniach nad starożytnymi cywilizacjami przeczytasz tutaj:
Aby utrzymać lilie wodne przy życiu, majańscy zarządzający gospodarką wodną wykładali zbiorniki gliną. Warstwa osadu była niezbędna dla korzeni roślin. Z kolei lilie wodne oraz drzewa i krzewy posadzone w pobliżu zbiorników zacieniały taflę wody, chłodząc ją i hamując wzrost glonów.
Dowody zebrane z kilku południowych miast nizinnych cywilizacji Majów oraz obecne trendy klimatyczne wskazują, że wymagane będzie zastosowanie podobnego podejścia w najbliższej przyszłości. Umiejętne wykorzystanie roślin wodnych w celu poprawy i utrzymania jakości wody w sposób naturalny może zabezpieczyć bezcenne rezerwy wody pitnej dla setek tysięcy ludzi.
Odpowiednio rozplanowane i utrzymane mechanizmy naturalnego filtrowania wody mają wiele zalet w porównaniu z konwencjonalnymi systemami oczyszczania ścieków. Zapewniają ekonomiczną, nieskomplikowaną, tańszą i energooszczędną technologię oczyszczania.
Oprócz tego tereny, gdzie w zrównoważony sposób wykorzystuje się wody gruntowe, są dogodnym miejscem do rozwoju zwierząt wodnych i mogą być źródłem składników odżywczych do uzupełniania gleb rolniczych. Jak podsumowuje wspomniana profesor Lucero:
Następnym krokiem naprzód jest połączenie naszej wiedzy i wdrożenie lekcji płynących z badań zbiorników starożytnych Majów w połączeniu z tym, co obecnie wiadomo o eksploatacji terenów podmokłych.
