Masz pomysł na świetny biznes lub produkt? Dowiedz się, jak możesz go chronić

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83 z późn.zm., dalej jako „Pr Aut“) przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W związku z tym, ażeby można było mówić o ochronie na gruncie prawa autorskiego musi istnieć przedmiot, który ową ochroną jest objęty – utwór. Aby zatem korzystać z dobrodziejstw prawa autorskiego pomysł zatem koniecznie trzeba przekuć w dzieło. Jak to zrobić skoro odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne są pozbawione ochrony prawnoautorskiej? Trzeba pamiętać o tym, że indywidualny ich sposób wyrażenia przez człowieka będzie utworem, o ile ten rezultat pracy człowieka będzie miał rzecz jasna charakter twórczy.

Utwór objęty jest ochroną od momentu jego ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną i twórca nie musi spełniać jakichkolwiek formalności (np. oznaczać swojego utworu notą autorską), legitymować się odpowiednim wykształceniem czy przynależeć do jakiejkolwiek grupy zawodowej. Jego cechy osobiste nie mają znaczenia z punktu widzenia przyznania ochrony. Najważniejsze jest to czy rezultat pracy człowieka jest ostatecznie utworem. W przypadku sporu sądowego, sąd bada czy zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 1 ust. 1 Pr Aut oraz czy nie zachodzą wyłączenia ochrony, o których mowa w przepisach (np. art. 4 Pr Aut – nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego akty normatywne lub ich urzędowe projekty, urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole, opublikowane opisy patentowe lub ochronne, proste informacje prasowe).

W Polsce przyjęta jest tzw. liberalna wykładnia prawa, dzięki której ochrona przyznawana jest nawet utworom o minimalnym przejawie twórczości czyli stopniu odróżniania jednego utworu od innych, powstających w ten sam sposób. Prawo autorskie obejmuje ochroną „każe dzieło (...) byle tylko, przynajmniej pod względem formy, wykazywało pewne elementy twórcze, choćby minimalne“ (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31.03.1953r., II C 834/52, niepublikowany).

Zdarza się, że „dzieło“ nie jest tak naprawdę objęte w całości ochroną prawnoautorską, a tylko jego fragmenty można uznać za utwór w rozumieniu prawa autorskiego (są to tzw. elementy chronione, które odróżnia się od elementów wolnych). Dlatego twórca pomysłu powinien w taki sposób wyrazić swe myśli by można było ubrać owy pomysł najlepiej w całości jako dzieło twórcze.

Nie zawsze. Ochrona na gruncie prawa autorskiego powinna być uzasadniona. Oznacza to co najmniej tyle, że trzeba przeanalizować czy jest ona opłacalana. Jeżeli ochroną ma być objęty „pomysł“ na np. e-usługę czy aplikację to warto stworzyć makiety/szablony graficzne i chronić je poprzez prawo autorskie. Jeżeli jednak myślimy o ciekawym produkcie, które będzie urządzeniem to warto pomyśleć o ochronie na gruncie prawa własności przemysłowej poprzez ochronę wynalazku, wzoru użytkowego bądź wzoru przemysłowego.

Prawo autorskie chroni utwór – sposób wyrażenia/ formę zewnętrzną zaś przykładowo prawo patentowe chroni wynalazek – jego treść, idee.

Prawo własności przemysłowej obejmuje ochroną wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne i topografie układów scalonych.

Dopiero odpowiednio opisany pomysł czyli w taki sposób by zostało przedstawione rozwiązanie techniczne może podlegać ochronie kwalifikowanej później jako np. wynalazek. Podobnie jak w przypadku prawa autorskiego nie mówimy o pomyśle jako takim. Mówimy natomiast o konkretnym rozwiązaniu technicznym wyrażonym poprzez np. opis patentowy (może podlegać ochronie prawnoautorskiej), które po jego opublikowaniu (opis patentowy nie podlega od tego momentu ochronie prawnoautorskiej) staje się wynalazkiem. Bardzo często do ochrony koncepcji wykorzystane jest właśnie prawo patentowe.

Wynalazek

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej (Dz.U. 2001 nr 49 poz. 508 z późn. zm., dalej jako pwp) patenty są udzielane – bez względu na dziedzinę techniki – na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania. Za wynalazki, w rozumieniu pwp nie uważa się m.in. programów do maszyn cyfrowych (programów komputerowych). Jednakże Konwencja o udzielaniu Patentów Europejskich (tzw. Konwencja Monachijska albo KPE) sporządzona w 1983r. w Monachium pozostawia pewną furtkę dla patentowania oprogramowania. Zgodnie z jej brzmieniem patent może być udzielony na rozwiązanie techniczne, które jest zawarte w programie komputerowym jako takim. Do dnia dzisiejszego nie ma jednak jednoznacznej odpowiedzi cóż oznacza ten magiczny zwrot.

Wynalazkiem tym jednak nie będzie takie rozwiązanie, którego wkład techniczny polega wyłącznie na wykorzystaniu komputera, sieci lub innego urządzenia dającego się zaprogramować. Odpowiednio, nie posiadają zdolności patentowej wynalazki obejmujące programy komputerowe wyrażone jako kod źródłowy, kod obiektu, które wdrażają metody prowadzenia działalności gospodarczej, metody matematyczne lub inne metody, które nie przynoszą żadnych efektów technicznych wykraczających poza normalne fizyczne interakcje pomiędzy programem a komputerem, siecią lub innym urządzeniem dającym się zaprogramować, w którym jest on stosowany.

Element nowości:

Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki. Przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób. Za stanowiące część stanu techniki uważa się również informacje zawarte w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnione do wiadomości powszechnej, pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony w ustawie pwp.

Element poziomu wynalazczości:

Wynalazek uważa się za posiadający poziom wynalazczy, jezśli wynalazek ten nie wynika dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki.

Element przemysłowego zastosowania:

Wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa.

Dodatkową formą ochrony jest zawarcie pomiędzy podmiotami (np. współpracownikami, pomysłodawcą a inwestorem) umowy o zachowaniu poufności a dopiero poźniej umowy o współpracy. Można oczywiście obie umowy zawrzeć w tym samym czasie albo w umowie o współpracy zawrzeć odpowiednio brzmiącą klauzulę zachowania poufności.

Zachowanie poufności jest ważne dla bezpiecznego rozwoju projektu, a celem tej  umowy/klauzuli jest zacieśnienie współpracy pomiędzy podmiotami i w efekcie zapewnienie konkurecyjności dla podmiotu chcącego wprowadzić na rynek dany produkt. Oczywiście pomysł to jeszcze nie produkt, ale jak wiemy pomysł jest bardzo ważny. Później jest on analizowany, omawiany, modyfikowany i na samym końcu dopiero przybiera on postać wdrażanej koncepcji. Pomysł początkowy zwykle bardzo różni się od finalnej wersji produktu, ale pamiętajmy o całym procesie, który zachodzi pośrodku. On także jest ważny.

Przedmiotem obu umów może być zarówno współpraca przy konkretnym projekcie albo nieokreślonej ich liczbie w przyszłości. Szczególnie ważne jest to, że umowy te zapewniają ochroną niezależną od ochrony na gruncie tak prawa autorskiego jak i prawa własności przemysłowej.

Beata Marek IT&IP Lawyer, cyberlaw.pl

Beata jest prawnikiem e-przedsiębiorców. Łączy biznes z prawem i bezpieczeństwem teleinformatycznym. Specjalizuje się w prawie nowych technologii ze szczególnym uwzględnieniem prawa IT, prawa własności intelektualnej (prawo autorskie, prawo własności przemysłowej), ochrony danych, bezpieczeństwa informacji, cyberprzestępczości, ochrony znaków towarowych i domen, a także świadczeniu e-usług w obrocie krajowym i zagranicznym.

Zdjęcia Businessman protecting his savings in the safe, wooden gavel and book on wooden table, on grey background oraz Symbol of law and justice pochodzą z serwisu Shutterstock