Smród na Uranie. Nie wykryła go przelatująca sonda, ale „zobaczył” go naziemny teleskop

Odczuwanie zapachów to cecha istot wyposażonych w węch. Ludzie, a jeszcze bardziej niedźwiedzie, psy czy koty mają czułe powonienie. Receptory węchowe pomagają w życiu. Dzięki nim nie tylko odczuwamy przyjemność delektując się przyjemnym zapachem kawy czy kwiatów, ale możemy też definiować zagrożenia.

Każdy, kto robił jajecznicę czy piekł ciasto, spotkał się - jak mówią w moich stronach - ze zbukiem. Intensywny zapach zgniłego jaja trudno pomylić z czymś innym. W kuchni to sygnał, że jajo nadaje się do wyrzucenia i ma szczęście ktoś, kto z rozpędu nie wbił zbuka do kilku innych świeżych jaj przygotowanych do wymieszania, połączenia z cukrem masłem i mąką. Charakterystyczny zapach to znak rozpoznawczy siarkowodoru.

Ten najprostszy związek  siarki kojarzy nam się z kuchnią, ale w przyrodzie można go zaobserwować choćby podczas aktywności wulkanów. H₂S to również produkt procesów rafineryjnych i petrochemicznych. Jedną z jego cech jest wysoka toksyczność.

Obecność siarkowodoru w atmosferze Urana podejrzewano od dawna, wcześniej nie posiadano wystarczających dowodów. Nie dostarczyła ich choćby sonda Voyager 2, która w 1986 r. znalazła się w pobliżu Urana jako jedyny, jak dotąd, obiekt uczyniony ludzką ręką.

W potwierdzeniu, że górne warstwy atmosfery Urana zawierają siarkowodór nie pomogła sonda, która przeleciała w styczniu 1986 r. w odległości zaledwie 81,5 tys. km od wierzchołka chmur siódmej planety Układu Słonecznego. Udało się to jednak czułym spektroskopom zainstalowanym na 8-metrowym teleskopie Gemini North zlokalizowanym na szczycie wulkanu Mauna Kea na Hawajach. Naukowcy szczycą się nowatorskim zastosowaniem instrumentu, który wcześniej wykorzystywany był do badania czarnych dziur w centrach galaktyk.

Na czym polegały obserwacje, które doprowadziły do potwierdzenia obecności siarkowodoru w atmosferze Urana? Jak donosi Obserwatorium Gemini spektroskop działający w zakresie podczerwieni, badał odbite światło słoneczne nad górną warstwą widocznych chmur planety.

Badacze przypuszczają, że oprócz Urana, również w górnych warstwach atmosfery Neptuna obecny jest siarkowodór. Tym samym występuje tu różnica w stosunku do Jowisza i Saturna, gdzie w górnej warstwie chmur notuje się amoniak.

Dlaczego skład atmosfery jest tak istotny dla naukowców? Różnice między Jowiszem oraz Saturnem i Uranem, a być może również Neptunem mogą   mieć związek z miejscem formowania się, migracją i ewolucją tych planet.

Wróćmy do najbardziej charakterystycznej dla przeciętnego człowieka cechy siarkowodoru. Ukucie powiedzenia śmierdzi jak na Uranie napotyka na kilka przeszkód. Gdyby człowiek we własnej osobie dotarł w pobliże siódmej planety, nie mógłby oddychać pełną piersią. Patrick Irwin z Uniwersytetu Oksfordzkiego tłumaczy, że znacznie bardziej dałoby się odczuć inne niedogodności niż obecność siarkowodoru, przede wszystkim temperaturę atmosfery składającej się głównie z wodoru i helu, wynoszącą ponad minus 200 st. Celsjusza.

* Zdjęcie główne wykonała 25 stycznia 1986 r. sonda Voyager 2. Fotografia powstała z odległości 1 mln km od Urana.